Пукро

Википедиысь материал
Пукро
Сычков За работой 1935.jpg
Тип народно-христианской
Мукет сямен Пукрол
Озьы ик Покров Пресвятой Богородицы (церк.)
Валатонэз Толалтэе выжон, сӥзьыл праздник, сӥзьыл куриськон
Пусъё удмуртъёс, шундыӝужанпал славянъёс
Дырыз 1 (14) октября
Сям-йылолъёс будэтэм ю-нянь понна таукарон, вуоноезлы дэлет курон, сюан вакытэз усьтон но пукон ӝытъёслы кутскон сётон

Пукро (Пукрол) (Покров) — сӥзьыл куриськон – со будэтэм ю-нянь понна таукарон, вуоноезлы дэлет курон[1]. Пусйиське арлы быдэ 14-тӥ коньывуонэ. Удмуртъёслэн сӥзьыл праздникъёссы пӧлысь одӥгез валтӥсез луэ. Та нуналозь калык юръер котырзэ шунытгес карыны тыршылӥз, бусыосысь ю-нянез октылӥз. Нош Пукро азьын нырысь ик пичи кисьтон ортчытъязы, собере, кӧснуналэ — шай вылын кисьтон[2]. Егитъёс коркась корка пӧртмаськыса ветлылӥзы (Сӥзьыл вожояськон). Нош Пукро бере сюанъёс шудылӥзы.

Пукро сямъёс но тодметъёс

[Тупатыны | вики-текстэз тупатыны]

Ӟуч сямъёс[Тупатыны | вики-текстэз тупатыны]

Калыкын Пукро нуналэз сӥзьыллэн праздникез шуо. Калык верамъя,та нуналэ, пе, сӥзьыл толэн пумиське. Праздниклэн нимыз музъемез шобыртӥсь нырысетӥ пужмерен герӟаськемын. Пукро, пе, музъемез я куарен, я лымыен шобыртэ. Гурт удысын та нунал тол вакытлэсь вуэмзэ но тол ужъёслэсь кутскемзэс возьматэ. Кылсярысь, пудолы тырмыт сиён дасяса, соосты та дырысен лудэ поттаны уг ни лэзё. Озьы ик та нулысен муш бакчаосты пытсалляло. Сӥзьыл ярмаркаос но мукет вузкарон ужрадъёс кутско.

Пукро нуналлы кузёкышноос уногес табань пыжыны но пукро нянь колды (каравай) дасяны тыршылӥзы. Но табанез ӝӧк вылэ понытозь, нырысь ик соин коркаез котыртыса, Инмар Анайлы вӧсяськылӥзы. Пукро нянь юдэсъёсты Быдӟым Кӧсутён дырозь утьыны тыршылӥзы[3].

Удмурт сямъёс[Тупатыны | вики-текстэз тупатыны]

Пукро озьы ик егитъёслэсь кырын шудонъёссэс йылпумъясь но пукон ӝытъёсты усьтӥсь нуналэн лыдъяське. Куарусён пумынгес, Пукро нуналозь егит нылъёс кинлэн ке куалаяз люкаськыса, киужъёсын вырылӥзы. Сьӧразы мурт бакчаосысь лушкаса ваем бакча сиёнъёсты бадӟым котёлын пӧзьтылӥзы. Нош Пукрое, коркась корка ветлыса, пӧртмськыса, ас сьӧлыкъёссы ― лушкаськемзы сярысь мадьылӥзы, нимысьтыз «Пукро гур» кырӟаллязы[4]. Пӧртмаськон сям паськыт вӧлмемын ӧй вал, ӵемгес пумиськылӥз туала Сюмси, Сьӧлта, Ува, но Якшур-Бӧдья ёросъёсын гинэ[5].

Пукро бере, вань секыт бусы ужъёсты йылпумъям бере, сюан шудон вакыт кутскылӥз.Та нуналэ макем трос лымы усёз, сокем уно сюанъёс таяз арын луозы шуыса лыдъяллям. 13-тӥ коньывуонысен 14-тӥ коньывуонэ выжон уе егит нылъёс вуоно картсэс тодон понна тунаськылӥзы но Инмар Анайлэсь умой кузпал шедьтон сярысь куриськылӥзы. Нош котьмае тодыны турттӥсь егитъёс выль кенэз ваньмызлэсь азьпал адӟыны, солэсь дӥськутсэ учкыны кеносэ пыраны мерскылӥзы[6].

Туала вакытэ та сям-йылоллэн пуштросэз вунэмын ини, шуыны луоз. Озьы ке но, нимаз люкетъёсыз нимаз семьяос пушкын возисько ик, кылсярысь, Пукро азьысь кӧснуналэ шай вылэ ветлыса, бырем ӵыжы-выжыоссэс буре вайыло.

Алнаш ёросысь Байтэрек гуртын 2024-тӥ арын 13 - тӥ коньывуонэ калык творчестволы но православилы сӥзем «Пукро гуръёс» нимо 9-тӥез крезьгуро фестиваль ортчиз. Ужрад Удмуртиысь сяна, Татарстанысь но кырӟасьёсты, калык сям-йылолъёсты, православи культураез азинтӥсьёсты огазеяз. Фестиваль улсын аспӧртэм суредъёсын "Эгес" нимо адӟытон но калык киужъёсын вузкарон радъямын вал. Нош калык но духовной крезьгурез быдэстӥсь коллективъёс но нимаз кырӟасьёс куспын ӵошатскон ортчиз[7].

Православи черкъя

[Тупатыны | вики-текстэз тупатыны]

Инмар Анайлэн Шобретэзлы (Покровезлы) сӥзем нунал асьме дорын но сӥлы кариське. Вашкала ӟуч музъем вылэ со Византиысь вуиз но тужгес данъямонэз праздник луиз. 910-тӥ арын бадӟым но дано Константинополь кар вылэ сарацинъёс ожалскиллям. 14-тӥ коньывуон азьын отын улӥсьёс, вань осконзэс ыштыса, черке люкаськиллям но жадёнэз тодытэк вӧсяськыны кутскиллям — шӧдтэк шорысь вӧсяськись калык азьын Инмар Анайлэн тусбуйыз кылдэм. Инмар Анай бӧрдыса вӧсяськем калык понна, сое утьыны курыса, Ин Эксэйлы вазиськем но йыр вылысьтыз шобретсэ кыльыса, сое адямиос вадьсы вӧлъям, озьы улӥсьёсты но, карез но утем. Инмар Анайлэн шобретэз шундылэсь но яркыт пиштыса, тушмонъёсыз мальдытэм. Та паймымон учыр бере тушмонъёс карысь кошкиллям. Ӵапак со нуналысен ик оскись муртъёс шобретлы юрттэт курыса вазиськыны кутскиллям, со пӧртэм шуг-секытын соосты утёз шуыса оскиллям.

Инмар Анайлэн православной дӥсез со черкын утиськем: ризаез, йыр вылысьтыз шобретэз но кускерттонэзлэн люкетэз. Шобретэзлэн кужмыз зэмзэ но пумтэм юн вылэм, котькуд оскись муртлы со юрттыны быгатэм. Та быдӟым учырез тодазы возись оскисьёс сое дун-чылкыт праздникез кадь пусйыны кутскиллям.

Ӟуч Черкын Пукро нунал XII даурысен пусйиське. Со нуналлы сӥзьыса, 1165-тӥ арын Владимирской князь Андрей Боголюбский тужгес чеберзэ православной черкез ӝутэм — «Покров на Нерли» нимо храм[8].